تاریخ قطعی ورود قهوه به ایران معلوم نیست. اما چون در آغاز پادشاهی شاه عباس قهوه خانه در ایران وجود داشته ممکن است که نوشیدن قهوه از عهد شاه تهماسب یکم در ایران معمول شده باشد.قهوه در زمان صفویه جای خود را در میان نوشیدنی‌های روزانه ایرانی‌ها باز کرد و نمونه‌ای است از ورود ایران به شبکه اقتصادی جهانی آن دوران. تا قرن نوزدهم که چای به نوشیدنی غالب مردم تبدیل شد. (هنوز در ایران کلمهٔ قهوه خانه حتی به مکان‌هایی که در آن چای سرو می‌شود هم گفته می‌شود که نشان می‌دهد قهوه در ایران متداول‌تر از چای بوده یا پیش از ورود چای، پای خود را به ایران باز کرده به گونه‌ای که هم‌اکنون نیز در زبان فارسی به رنگ آن، قهوه‌ای گفته می‌شود. همچنان این ماده سیاه و تلخ بسته به منطقهٔ جغرافیایی و طبقهٔ اجتماعی دوستداران خود را داشت. امروزه نوشیدن گونه‌های قهوه از جمله قهوه فرانسه، اسپرسو، کاپوچینو و قهوه فوری و شیر قهوه طرفداران بسیاری پیدا کرده. البته قهوه ترک به‌خاطر محبوبیت میان ایرانیان ارمنی از گذشته در میان مردم رایج بوده و به‌واسطه فال قهوه جایگاه خاص خود را داشته.
صوفی‌ها با کمک نوشیدن قهوه می‌توانستند خود را برای انجام مراسم مذهبی بیدار نگه دارند. در دوران صفوی بود که قهوه‌خانه‌ها به‌عنوان مکان‌هایی برای تجمع شاعران و هنرمندان در ایران رواج پیدا کرد. در سال ۱۶۶۴ کاشف الدین یک داروشناس صفوی، یک رساله در مورد ارزش‌ها و خصوصیات قهوه به شاه عباس دوم تقدیم کرد. تاریخ فرهنگ نوشیدن چای در ایران تنها از پایان قرن پانزدهم آغاز شد. از آنجایی که کشورهای تولید کنند قهوه مسافت بسیاری تا ایران داشتند، ترابری قهوه به ایران مشکلات بسیار داشت، اما نزدیکی تولیدکننده‌های عمده چای نظیر چین به جاده اصلی تجارت آن زمان یعنی جاده ابریشم سبب شد که تجارت و ترابری چای با سهولت بیشتری در ایران صورت بگیرد.
در زمان سلسله صفوی، قهوه جایگاه خود را در میان نوشیدنی های روزانه مصرفی مردم، پیدا کرد. در سال ۱۶۶۴ کاشف الدین، داروساز مشهور در دوره سلسله صفویه، رساله ای در مورد فواید و مضرات قهوه نوشت. رساله او در خصوص فواید و مضرات قهوه، باعث ایجاد علاقه در شاه عباس برای استفاده از قهوه شد.
پیش از این، سرو و نوشیدن قهوه در بین عموم مردم، رواج نداشت. قهوه نوشیدنی مخصوص بارگاه های سلطنتی و افراد حاکم بود. بنابراین، در کاخ ها فضایی به نام قهوه خانه توسط سلسله صفوی و قاجار ایجاد شد. این مکان ها توسط افرادی به نام “قهوه چی” یا “قهوه باشی” اداره می شدند.
با گذشت زمان، قهوه خانه ها به خارج از محدوده کاخ، جایی که مرفهین و اشراف حضور داشتند، انتقال پیدا کردند. با انتقال قهوه خانه ها به خارج از محدوه کاخ، نوشیدن قهوه در جامعه و در بین مردم عادی نیز رواج پیدا کرد کرد.
قهوه قبل از چای
قهوه برای اولین بار و قبل از چای در ایران شناخته و مصرف شد. در آن زمان، ایرانیان در سفرهای زیارتی خود به سایر اماکن مذهبی کشورهای مسلمان، با قهوه آشنا شدند و آن را با خود به ایران آوردند.
با توجه به فاصله زیاد بین کشورهای تولید کننده قهوه با ایران، حمل و نقل قهوه به ایران مشکلات زیادی داشت. از طرف دیگر، کشور ایران در نزدیکی كشت كنندگان عمده چای دنیا مانند چین بود. علاوه بر این وجود جاده ابریشم در ایران، امکان حمل و نقل چای را در ایران نسبت به قهوه آسانتر می کرد.
رواج قهوه خانه ها در ایران
همانطور که اشاره شده بود، قهوه خانه ها در کاخ ها و بارگاه های سلطنتی صفوی و قاجار وجود داشتند. طیف وسیعی از نوشیدنی ها از جمله قهوه در این مکان ها سرو می گردید.